De cruciale ‘keuzetijd’ bij autisme:
waarom geduld goud waard is (en wat er mis gaat als je te snel iets over neemt)
Het lijkt soms zorgzamer en sneller om een keuze te maken en te bepalen wat het beste is voor iemand met autisme. Dit gebeurt regelmatig door hulpverleners, partners of ouders. Vanuit alle goede intenties natuurlijk!
Maar dit kan leiden tot verzet en escalatie.
Ontdek waarom tijd geven om zelf te ervaren en een keuze te maken, essentieel is voor autonomie en hoe je dit proces faciliteert zonder de controle over te nemen.
Dit principe wordt heel tastbaar in de volgende waargebeurde situatie, waarin duidelijk wordt hoe cruciaal keuzetijd is voor rust, regie en samenwerking.
In deze casus zijn het toevallig de ouders die de keuzetijd bieden (n.a.v. de online training Coachen naar Rust bij Autisme), maar voor jou als coach, hulpverlener of (woon)begeleider zal dit precies zo gelden!
Overprikkeling door de hitte met respectloos, depressief gedrag en dan toch geen airco willen… wat nu?!?
Suus heeft autisme. Ze is al dagen lang onbereikbaar.
Ze zit de hele dag op haar kamer, houdt zich stil.
Komt alleen in beweging voor eten, drinken en toilet.
Ze zegt puur het strikt noodzakelijke en alleen als ze zelf iets wil.
‘Hoe laat eten we?’ is op deze warme dagen zo’n beetje de enige volledige zin die er uit komt.
Als Peter of Marijke haar iets vragen, komt er geen antwoord. Ze loopt zonder een spier te vertrekken door naar haar kamer.
Dit gedrag, dat van buiten respectloos en depressief lijkt, betekent dat ze erg overprikkeld is.
Ze kan niet tegen de hitte en zit haar dagen uit op haar kamer met filmpjes, veel water en geregeld wat eten. Dat doet ze gelukkig wel.
Peter stuurt er daarom op aan dat ze een airco op haar kamer neemt.
Na 2 dagen ‘Nee’, komt er toch een ‘Ja’.
Het idee moest even ‘landen’. Als ze zo overprikkeld is, duurt dit extra lang.
Echter, zomaar zonder haar ‘ja’ de airco plaatsen, zou voor haar nóg meer problemen geven. Geduld en wachten op haar ‘ja’ is in dit geval de betere keuze, ook al weten ze dat ze op zou knappen van de koelte.
De airco wordt echter binnen een uur weer buiten gezet!
· De airco maakt herrie – ook dwars door haar koptelefoon heen.
· De airco staat in de weg – hij maakt de indeling van de kamer anders.
· De airco waait en de luchtstroom is vervelend.
Weg ermee! Liever de overprikkeling van de hitte dan de overprikkeling van de airco!
De airco wordt in de kamer naast haar aangezet.
Ze blijft in zichzelf gekeerd overleven op haar kamer.
Peter en Marijke opperen dat ze af en toe in de kamer naast haar gaat voelen.
De airco staat aan – zo kan ze ervaren hoe het is.
Ze reageert in eerste instantie niet.
Een paar keer gaat ze toch even naar de koele kamer, als niemand in de buurt is…
Tot ze besluit dat ze ‘m toch op haar kamer wil!
Ze komt er speciaal voor naar beneden lopen om het te vragen!
Ja hoor, natuurlijk mag de airco naar haar kamer! Peter helpt haar gelijk even met het overhuizen en aansluiten.
’s Avonds komt ze ineens weer met een klein lachje langs voor ‘zomaar contact’ en een grapje. Ze voelt zich al een stuk beter!
Soms duurt het gewoon een tijd voor ze in haar hoofd de omschakeling naar een nieuwe keuze kan maken.
Zit ze goed in haar vel, dan gaat dit vrij snel. Nu niet.
De neiging bij omstanders bestaat soms om die keuze voor haar te maken, dit over te nemen uit goede zorg.
Maar als je dit zou doen, ontneem je haar haar controle, haar veiligheid en het vertrouwen in de ander.
Eigenlijk ga je dan gewoon haar grens over…
Extra uitleg bij deze casus
Overprikkeling en keuzes maken zijn een moeilijke combinatie.
Als er sprake is van forse overprikkeling, word je systeem als het ware plat gelegd: je kunt niet meer (goed) nadenken, alles kost vreselijk veel energie, elke extra prikkel en informatie is te veel, te hard werken – er kán gewoon niets meer! Ook al kan je normaal gesproken van alles.
Zelfs een ‘gewoon praktisch gesprek’ kan al te veel zijn. Je kunt er letterlijk ziek van worden met misselijkheid, buikpijn, hoofdpijn, duizeligheid en/of helemaal naar en slap voelen.
Voor wie dit niet kent, lijkt het al snel aanstelleritis. Dat hebben veel coachees met autisme heel vaak mee gemaakt!
Stel je maar eens voor: als je in je leven steeds gehoord hebt dat je je niet zo aan moet stellen, dan heb je misschien geleerd dat het fout is wat je ervaart, dat je er niet aan toe moet geven, dat je gewoon dóór moet zetten ook al kun je haast niet meer.
Het was niet bekend dat dit de gevolgen van ernstige overprikkeling zijn…
Dit werkt door tot in het volwassen leven.
En dan kan het lastig zijn om te accepteren dat je tijdelijk niets kunt en roept de ‘innerlijke criticus’ (dat stemmetje in jezelf dat je haarscherp vertelt wat er allemaal niet goed aan je is) de hele tijd dingen als ‘Stel je niet aan! Anderen doen toch ook gewoon hun ding! Waarom jij niet?!?’ en allerlei variaties daarop…. Daar word je knap beroerd van…
Kom je dit in je gesprekken tegen, dan is het belangrijk dat je hier uitleg over kan geven en samen gaat onderzoeken wat helpend is:
- Leren herkennen van overprikkeling
- Leren accepteren en bloedserieus nemen dat je dan echt meer rust en tijd nodig hebt en sommige dingen op dat moment niet kunnen.
- Handige strategieën vinden om overprikkeling eerder op te merken en zo mogelijk te voorkomen.
- Opties aanreiken: overzichtelijk, met voors- en tegens. Check eerst even of je coachee opties wil horen, vaak juist wel. En ja, ook pubers met autisme vinden dit vaak wel fijn, mits de keuze hebben om de opties ook te weigeren.
- Ontdekken wat rustgevende prikkels zijn die je kunnen helpen om de effecten van overprikkeling minder heftig te maken of sneller te laten zakken.
Eigen regie en tijd nemen om een keuze te maken
Een ander ding dat in deze casus heel belangrijk is, is de ruimte om eigen keuzes te maken.
Als je overprikkeld bent, kost dit extra veel tijd.
Met je coachee kun je na gaan: “ben jij iemand die het prettig vindt dat een ander die keuze op zo’n moment voor je maakt?”
Zo ja, met wie en hoe bespreek je dat? Het kan geruststellend zijn te weten dat dit wordt over genomen op eigen verzoek.
Vaker gebeurt het dat iemand te alle tijden zelf wil kunnen bepalen wat wel/niet te doen. Zelf regie houden is een basisbehoefte van vrijwel ieder mens.
Omdat Suus in dit verhaal de keuze niet 1-2-3 maakt (door traagheid i.v.m. overprikkeling), bestaat de neiging om dit uit zorg voor haar over te nemen. Want het is zichtbaar dat ze lijdt onder de hitte.
Maar zij wil niet dat die keuze voor haar gemaakt wordt!
Zij is iemand die hoe dan ook zelf wil kiezen.
Ook al kost dit dagen.
Maakt ze zelf de keus, dan gaat ze ervoor!
Maakt een ander de keus, dan is er verzet en strijd….
en als je dat bovenop overprikkeling hebt, dan gaat het écht niet goed!
Dat kan leiden tot een woedeaanval of een meltdown. En dat heeft nog grotere gevolgen voor herstel (van vertrouwen, van energie, van overprikkeling, van het ziek zijn).
Jouw rol als coach
Vaak is dit voor coachees en de mensen om hem of haar heen heel belangrijk om te weten!
Als coach heb je een belangrijke rol in het duiden van wat er precies aan de hand is en heel praktisch en gericht met je coachee te kijken hoe dit aangepakt kan worden.
Wil jij mensen met autisme ook kunnen coachen naar meer rust, zelfacceptatie en eigen regie?
Bovenstaande situatie en aanpak is ontstaan na coaching op basis van de online training Coachen naar Rust bij Autisme met het bijbehorende boek Meer rust en minder stress bij autisme