Weet jij het verschil tussen kunnen en áánkunnen?

Dit is een thema dat in autismecoaching vaak terugkomt.

Als iemand:

• ‘niet mee werkt’,
• ‘niet tot actie komt’,
• ‘zich volledig afsluit’,
• of ‘alles afwijst’,

dan is dat niet omdat diegene dwars wil zijn of zich ‘niet begeleidbaar opstelt’…

Dit soort gedrag noem ik de ‘onvrijwillige noodrem‘. De vaardigheden zijn er, maar kunnen niet worden ingezet omdat er sprake is van (forse, langdurige) overvraging. En dat is superfrustrerend, vooral voor degene zelf!

Vaak wordt de spanning nog verder opgevoerd door interne en externe oordelen zoals ‘Joh, dat kon je toen ook, dus waarom nu niet?!?‘…

Als coach is het essentieel om dit fenomeen te kennen en serieus te nemen. En uit te leggen aan je coachee i.v.m. interne zelfveroordeling hierover!

Zo kun je aansluiten bij het áánkunnen, en niet bij wat iemand in theorie zou moeten kunnen. Dus heb je een keer te maken met iemand die ‘niet mee werkt’? Vraag jezelf dan eens af:

‘Waarin overvraag ik nu?

‘Wat kan wel?’

In dit artikel deel ik een eenvoudig model dat ik gebruik als visuele ondersteuning bij het werken met ‘Kunnen en áánkunnen’. 

Eenvoudige uitleg

Als hulpmiddel gebruik ik graag dit modelletje. Het is eenvoudig te gebruiken en maakt vaak snel duidelijk waar de crux zit, zowel voor de coachee als diens omgeving. Vanaf daar kun je verder werken vanuit compassie en het zoeken naar een juiste balans tussen kunnen en áánkunnen.

Stress, comfort en groei

In ons leven hebben we allemaal te maken met dingen die stress geven, en met de kracht om hiermee om te gaan.

In onderstaande afbeelding zie je dat een groot deel van iemands leven stressvol is (rood). De groene comfortzone is hier nog duidelijk te zien, maar wat klein.

En er is een duidelijk zichtbare groeizone (oranje).

Dat betekent dat er ruimte is om te leren, dat je lekker kunt experimenteren en je comfortzone stap voor stap kunt vergroten. Fijn!

Het oranje is niet heel breed hier – dus het is wel opletten dat je niet te grote uitdagingen aan gaat, want dan zit je weer in het rood.

Het blauwe rondje in het midden staat voor ondervraging, verveling en onderprikkeling. Als dit te groot wordt, is er sprake van een bore-out. Die is minstens zo schadelijk als een burn-out! Dus dat wil je niet!

 

Kunnen, maar nauwelijks áánkunnen

Als iemand langdurig overvraagd is, wordt de rode cirkel alleen maar groter, terwijl de groene cirkel kleiner en kleiner wordt….tot deze helemaal verdwenen is. Iemand heeft dan geen flauw idee meer van iets dat rustig, veilig en comfortabel voelt.

Het eerste wat je dan als coach te doen hebt, is werken aan welzijn: bijvoorbeeld prettige sensorische prikkels ontdekken of een veilige fijne plek in huis creëren.

Herken je dit zelf? Dan weet je misschien hoe klein je wereld wordt, en dat je naast constant overbelast zijn, ook cognitief onderprikkeld raakt. De blauwe cirkel wordt groter, de lamlendige zone van de bore-out.

Veel van onze coachees kennen dit helaas.

De groeizone is dan als naaigaren zo dun! Vaak wordt er te groots gedacht, in té grote stappen waardoor iemand snel weer in het rood en de overvraging belandt.

De groeizone bestaat uit kleine stappen die net ongemakkelijk, uitdagend of lastig zijn, maar wél te doen. Het is zoeken naar wat iemand wél kan, zonder direct weer in de stresszone te belanden.

Stapje voor stapje het áánkunnen vergroten

Om het áánkunnen te vergroten, richt je je als autismecoach op het vergroten van de comfortzone en de groeizone. Met de nodige creativiteit is er altijd wel iets te vinden dat haalbaar is. Van daaruit kunnen jouw coachees weer beetje bij beetje hun áánkunnen vergroten, zodat ze de vaardigheden die ze hebben weer toe kunnen passen om hun leven vorm te geven op een manier die past bij wie ze van nature zijn.

 

Waar bevindt jouw coachee zich meestal?

Vaak nog teveel in het rode gebied (anders zou er geen hulpvraag zijn), met risico voor het ontwikkelen van burn-out en als gevolg daarvan ook bore-out!

Kortom

• Wat iemand kan: alle vaardigheden die iemand ooit geleerd heeft. Of deze vaardigheden ingezet kunnen worden, wordt bepaald door het áánkunnen (belastbaarheid)
• Wat iemand áánkan: bevindt zich in groen en oranje.

Let op!-signalen en Grens-signalen (stap 1) helpen om te bepalen in welk gebied je zit!

 

Heb je vragen of wil je weten of autismecoaching bij je past?

Plan gerust een gesprek in.